De democratische rechtsstaat is een groot goed dat door nagenoeg iedereen geprezen wordt. Niettemin hebben veel mensen een totaal verschillende opvatting van wat een democratische rechtsstaat eigenlijk is. Is het een staat waarin rechterlijke uitspraken worden gerespecteerd en nageleefd? Of juist een staat waarin gekozen politici altijd het primaat hebben? Duidelijk is dat de rechtsstaat in de hele wereld onder vuur ligt. Politici accepteren rechterlijke uitspraken minder als die niet in hun straatje passen, rechters, advocaten en officieren van justitie worden bedreigd, evenals vele politici, en in parlementen is vaak zo’n patstelling ontstaan dat belangrijke essentiële wetgeving slechts met grote moeite of helemaal niet tot stand komt.
Met het wereldwijd verdwijnen van ‘de middenpartijen’ en het opkomen van extremisme in lang bestaande partijen als de Tories en de Republikeinen, maar ook met de opkomst van nieuwe, radicale en soms extremistische partijen in de Nederlandse politiek, kunnen mensen werkzaam in het openbaar bestuur of in de rechtspraak onder druk komen te staan. Democratisch gekozen partijen met extreme of radicale ideeën zouden in de toekomst zeggenschap kunnen krijgen over de wijze waarop in Nederland de rechtsstaat wordt ingevuld. Wat betekent dat voor de rechtsstaat? Welke rol kunnen of moeten ambtenaren binnen de rijksoverheid spelen om de waarden van de democratische rechtsstaat te kunnen blijven eerbiedigen, ook bij een regering die er niet-rechtsstatelijke ideeën op nahoudt?
Zijn er (ethische) gronden denkbaar op grond waarvan ambtenaren zich kunnen en mogen verzetten tegen de plannen van een dergelijke regering? Hoe zou hierop kunnen worden ingespeeld als we kijken naar de staatsinrichting, (de organisatie van) het ambtenarenapparaat of de wetgeving? Welke risico’s of kansen brengt dit met zich voor een veerkrachtige samenleving? Bieden andere politieke structuren, bestuurskundige theorieën of de geschiedenis handvaten voor hoe we hier vanuit rechtsstatelijk oogpunt wel of juist niet op moeten anticiperen? Is de verhouding tussen ‘democratisch’ en ‘rechtsstaat’ zoals wij deze nu kennen houdbaar in de toekomst?
In het kader van de Week van de Rechtsstaat nodigen de Academies voor Wetgeving en Overheidsjuristen studenten en promovendi uit om deel te nemen aan deze essaywedstrijd. Schrijf een essay van maximaal 1500 woorden over het thema ‘Weerbare rechtsstaat voor een veerkrachtige samenleving’. Dit thema kan vanuit verschillende invalshoeken worden bekeken, zoals bestuurskundig, historisch, juridisch, politicologisch, bestuurskundig of sociologisch. De inzendtermijn is tot 1 april 2023.
Meer informatie via: Week van de Rechtsstaat 2023 | Academie voor Wetgeving / Academie voor Overheidsjuristen (rechtenoverheid.nl)